Endonezya’nın Lombok adasına gidene kadar Sasaklar kimlerdir, Sasak köyü nerededir hiçbir bilgimiz yoktu. 2016 yılında uzun soluklu Endonezya rotamıza Yogyakarta’dan başlayıp Bali, Nusa Adaları, Gili Adaları ve Lombok Adasını da eklemiştik. Bizi Lombok adasına çeken neden Bali’nin bundan 20-30 yıl önceki hali gibi bakir olmasıydı.
Endonezya baştan aşağı birbirinden farklı kültür ve geleneklere sahip ender ülkelerden biri. Zaten bundan sekiz yıl önce ilk defa Bali adasına gittiğimiz zaman bu farklılığını hissetmiştik. Sonra dedik Endonezya sadece Bali adasından ibaret değil. Yine gidelim ve bu sefer farklı yerler, farklı deneyimler olsun.
Sasak Köyü Nerededir?
Sasak köyü, Endonezya’nın Lombok Adasındadır. Lombok, Batı Nusa Tenggara vilayetine bağlıdır. Bali adasının ise batısındadır. Sasak köyü de Endonezya’da Lombok adasındadır.
Lombok Adasına Nasıl Gidilir yazımızı okuyabilirsiniz.
Lombok Adasında iki tane Sasak köyü bulunuyor. Adanın güneyinde Kuta bölgese yalnızca 10 km uzaklıkta bulunan Sade Sasak Village, Sasak halkının yaşadığı köydür. Sasak Köyü’ne ziyaret etmek için yanınızda rehber olmasına ya da tur satın almanıza gerek. Motor kullanabiliyordanız kiraladığınız motorla ya da taksi ile çok kolay ulaşıp, köye de rahatlıkla girebilirsiniz. Bunu kendi deneyimlerimiz doğrultusunda söylüyoruz. Ama 2016 yılından bu yana ziyaret ve giriş ücreti hakkında bir değişiklik varsa onun hakkında ne yazık ki bilgi sahibi değiliz.
Sade Köyündeki Sasak evler saz çatılı olup, çatılar çamur ve inek gübresinden oluşan kerpiç sıva ile kaplıdır. Evlerin giriş kapısı alçaktır. Alçak olmasının sebebi eve girerken ev halkına saygıdan eğilmekten ileri gelir. Girdiğimiz bir kaç evde gördüğümüz tek odadan oluşması.
Sasak’lar Kimlerdir?
Endonezya’da konuşulmakta olan 700 dilden bir tanesi de Sasak dilidir. Ve Sasak dili konuşan halka da yine Sasak dedir. Günümüzde pek çok Sasak yaşamak ve çalışmak için hemen Lombok’un yanı başındaki Gili Adalarına gitmiştir. Gili Adaları Rehberi yazımızı okuyabilirsiniz.
Sasak halkının çoğu müslümandır. Bunlar içinde iki farklı gruba ayrılır. Bu gruplar Lima Waktu ve Wektu Telu’dur. Lima Waktu grubuna mensup olanlar günde 5 kez ibadet ederken, Wektu Telu grubuna ait olanlar Animizm, Hindu, Budist geleneklerinden etkilenmiş olup ayrıca ibadetleri günde üç keredir. Bunun sebebi insanın doğum, evlilk ve ölüm deneyimlerine sahip olmasından ileri gelir.
Ve Wektu Telu grubuna mensup halk daha çok Lombok adasının kuzeyinde, dağlık bölgelerde yaşamlarını sürdürmekteler. Asıl merkezleri Rinjani Dağının eteğindeki Bayan köyüdür. Diğer yaşamakta olduğu köyler ise Pujung, Rambitan, Sade, Loyok, Tetebatu, Sembalun ve Bumbung’dur.
Lima Waktu grununun mensupları ise yukarıda dediğimiz gibi günde beş kez ibadet ederler ve sünni mezhebindendirler.
Lombok Adası nüfusunun %80’i Sasak olup yaklaşık iki milyon insan Sasak dili konuşmaktadır. Sasak dili, Bali ve Java diline benzemekle birlikte telaffuz ve yazılışı biraz daha farklı bir dildir. Sasak dili hakkında daha fazla bilgi verip kafaları karıştırma niyetinde değiliz. Ama hazır Sasak dili üzerine konuşmuşken bu dilin beş farklı lehçeye sahip olduğunu da bilmenizi istiyoruz. Adanın güneyi, kuzeyi, batısı vs farklı farklı lehçeler konuşulmakta.
Sasak Festivalleri
Endonezya’da kutlamalar, festivaller, ritüeller bitmez. Hatta bu ritüelleri öyle ileri götürmüşler ki sessizlik günü bile var. Bunu bir ara başka yazımızda detaylıca anlatacağız. Şimdi gelelim Lombok adasındaki festival ve etkinliklere.
Sasak Düğünü
Sasak düğününe Merarik deniyor. Ve Sasak düğünlerinin en önemli geleneği kız kaçırmadır. Sasak kültüründe erkek ve kızlar sevdiği insanı kendi seçip evlenebilir. Ama ne olursa olsun evlenmek için zorunlu şart kız kaçırmadır. Yani kız isteme olayları yok. Kız kaçırıldıktan sonra eve dönmediğinde ailesi kaçtığını anlar. Bu da kızın kültürüne ve geleneğine ne kadar bağlı olduğunun bir göstergesidir. Bizdeki kız kaçırma zihniyetinin tam aksi bir anlayış hakimdir. Düğün toplam beş aşamadan oluşuyor. Midang, Merarik, Nyelabar, Ngawinang ve bizim katılmış olduğumuz mutlu sonla biten Nyongkolan.
Biz ne Lombok’a varmadan önce ne de sonrasında acaba bir düğüne denk gelir miyiz fikrinde değildik. Her gün olduğu gibi yine o gün de canımız meyve çekince adanın güneyinde konakladığımız Kuta bölgesinden çıkıp biraz kuzeye doğru gidip manav buluruz diye yola çıktık. Fakat manava varmadan önce yolun sol tarafında farklı kostüm ve belinde bıçak olan bir adamla karşılaşınca bir farklılık sezdik. Yanına yanaşıp niye öyle giyindiğini sorduk. Düğün var dedi. Ama ikimizde ortak bir dilde konuşamadığımız için iyi anlaşamadık.
Biz tekrar manav için yola koyulduk. Giderken de aramızda eğer düğün varsa illa ki bu yönden geçerler o zaman peşlerine takılırız diye düşündük. Meyveleri aldığımız sırada tam da konuştuğumuz şey oldu. Öyle bir konvoy geçmeye başladı ki hayatımızda gördüğümüz en farklı sahnelerden biriydi. Her motosiklette bir erkek ve bir kadın vardı. Hepsi siyah giyinmiş, hepsinin ayakları çıplak, tüm kadınlar motora yan binmiş ve hepsi kırmızı rujluydu. Takıldık peşlerine. Kaç kilometre gittik farkında bile değiliz. Ama az yol gitmediğimizi net söyleyebilirim.
Damadın aracına escortluk yapan polis aracı en önde onun arkasında damadın aracı ve sonra konvoy geliyor. Bizim de şahit olduğumuz bu kısım gelinin evine gidilip kız alma ritüelinin gerçekleşmesiymiş. Tabi bu arada o kısma gelmeden önce ilk gördüğümü adama değinmek istiyorum. Meğer o adamın beklediği yerin arka tarafındaki bahçede hayvanlar kesilmiş cümle alem ziyafet çekiyormuş.
Bunu nereden öğrendik? Kaldığımız otelde Hollanda’da yaşayan bir çift Türk’le tanışmıştık. Birbirimizden habersiz kendimizi gelinin evine giden ritüelin içinde bulmuştuk. Onlar işe önceden uyanıp ziyafet verilen alana gidip karınlarını doyurmuş hatta üstüne yereller kıyafet bile vermiş. Bunlardan eksik kalmış olsak da yine de şunu söylebiliriz ki gördüğümüz en farklı düğündü.
Gelelim kızın evinin olduğu yere. Konvoy artık kızın evine 1 km kala motorlarını park edip bu sefer çıplak ayakla yayan yürümeye başladılar. Ama gördüğümüz herkesin görevi ve kıyafetlerinin farklı farklı olduğuydu. Örneğin davulcular mavi kıyafetli diğer çalgıcılar daha farklı renk kıyafetler içindeydi. Gelinin arkasında siyah giyinmiş kadınlar bulunuyordu. Çocuklar önde farklı bir grup, erkekler ise yine kendi içinde ayrı gruptu. Yani hadi cümbür cemaat yürüyelim durumu yok. Her şey sistemli ve programlı bir şekilde düzen içinde ilerliyor. Buradaki amaç kızın evinin önüne kadar gidilip kız alma ritüelinin gerçekleşmesi.
Pirinç Savaşı – Perang Topat
Bu büyük etkinlik, 18.yy’da Hindular tarafından inşa edilen Pura Lingsar tapınağında gerçekleştirilen en lezzetli savaşlardan biri 🙂 İbadet ritülleri ve şans getirsin diye adaklar etkinlikten bir kaç hafta önce hazırlanır. Ne zaman ki Perang Topat günü gelir Hindu’lar ve Sasak Wektu Telu müslümanları bir araya gelerek kutlamalar başlar. İki grup bir araya geldikten sonra tapınağın kuruluşu (1714) ve mevsim hasadınn teşekkürü için Pujawali ritüelinden sonra pirinç savaşı başlar. Aslında Perang Topat, iki din arasındaki uyum ve barışı beslemenin en lezzetli yoludur.
Peru Lingsar tapınağının önemi hindu ve müslümanların burada birlikte ibadet etmesidir. O yüzden etkinliğin ilk aşamasında kuruluşu anma ritüeli gerçekleştiriyorlar. Perang Topat etkinliği her yıl Kasım-Aralık aylarında gerçekleşiyor. Eğer bu tarihler içinde Lombok’ta olacaksanız gitmeden önce internetten kesin günü öğrenebilirsiniz.
Bau Nyale Festivali
Lombok adasının en önemli ve popüler festivallerinden biri olup genelde Lombok’a gelecek olan turistler ziyaretlerini Bau nyale festivaline denk getirmeye çalışırlar. Sasak dilinde Bau Nyale; Nyale’i – deniz solucanı yakalamak anlamındadır. Festivalin tarihine baktığımız zaman 16.yy’dan gelen kültürel bir gelenek olduğunu söyleyebiliriz.
Festivalin hedefi Palolo solucanlarının yakalanması ve yenmesidir. Tropik suların bazı bölgerinde yaşayan Palolo solucanları yumurtlamak için Lombok adasına gelir. Ve doğan yavrular denizi rengarenk doldurur. Festival boyunca şarkılar, çalgılar, kültürel geçitler, sörf yarışları, geleneksel sopa dövüşleri ve bunun gibi pek çok gösteri yapılır.
Nyale’nin Prenses Mandalika’nın reankarnesi olduğuna inandıkları için bu festivalin en önemli yanı Prenses mandalika efsanesinin teatral gösterisi ve müzik dramasıdır. Prenses Mandalika’yı ilk defa duyduğunuza emin olduğumuz için efsane hakkında biraz bilgi vermek istiyor ki hem böylelikle festivalin en önemli gösterisini niye bu olduğunu daha iyi anlamış olursunuz.
Bau Nyale Festivali Efsanesi
Efsaneye göre Prenses Mandalika Tonjang Beru kralının güzeller güzeli kızıydı. Öyle güzeldi ki güzelliğini bilmeyen yoktu. Tabi evlenme yaşı gelip çatıyor. İşte bu sırada adanın her yerinden talipler yağmaya başlıyor. O kadar çok erkek istedi ki bu güzel, nazik, bilge prensesi. Artık iş çekişme boyutuna kadar taşındı. Talip olan prensler günlerce birbiriyle yarıştı durdu, hatta iş gerilime ve savaş tehditlerine kadar uzandı. Kral kızına seçim için süre verdik. Ancak prenses karar veremediği için çareyi Seger Plajının tepesinden atıp intihar etmekte buldu. Prensesin intiharı üzerine denizi aradılar taradılar ama tek buldukları Nyale isimli renkli deniz solucanları kitleleri oldu. Bunun sonucunda prensesin vücudunun deniz solucanlarına dönüştüğüne inandılar. Efsanelerin doğru olup olmadığı önemli değil. Önemli olan hala bu efsanenin kutlanmaya devam etmesi.
Festival her yıl Şubat ortası ve Mart başı gerçekleştirilir.
Diğer Festivaller
Diğer geleneksel festivaller geleneksel dans ve modern sanatların sergilendiği Senggigi festivali, savaş danslarının sergilendiği Tandang Mendet Festivali, kılıç ve kalkan ise dövüş sanatlarının sergilendiği Periseian ve Lakey kumsalının dalgaları içinde yabancı ve yerli sörfçülerinin hünerlerini sergilediği Lakey festivalidir.
Sasak Halkı hakkında daha fazla bilgi almak için ne yazık ki bizim yazımız dışında türkçe kaynak olmadığı için tek verebileceğimiz İngilizce kaynak Wikipedia sitesidir. Bu sayfa üzerinden Sasaklar hakkında bilgi edinebilirsiniz.
