Küba’nın yeni kavuştuğu zenginlik neden her Kübalıya yaramasındı?
I.Dünya Savaşı nasıl Küba’ya sonsuz imkanlar sundu?
Ve Küba’nın gerçekten özgür kalması için neden askeri bir diktatör gerekti?
Küba tarihinin sırasıyla okumak için;
Küba Tarihi – Küba Ekonomisinde Canlanma
Küba Tarihi – Amerika’nın Oyun Bahçesi
İspanya, Amerika’yı sömürgeleştirmek için 400 yıl boyunca Küba’yı kullanmıştı. İspanya’nın diğer kolonileri bağımsızlığını kazanırken bile, Küba İspanya’ya bağlı kalmıştı. 1868’de, uzun bir bağımsızlık savaşı başladı ve İspanya, adayı ellerinde tutmak için yüz binlerce asker gönderdi. Ancak 1898’de ABD, İspanya’ya karşı savaşa girdi ve İspanya savaşı kaybetti. Amerika, Küba’yı kendi eyaletlerine dönüştürmeyi amaçladı ve İspanyol vergilerinin kalkması ve Amerikan yatırımlarının etkisiyle adanın ekonomisi canlandı.
Savaşın ardından, ABD Küba’yı işgal etti. Ancak, Küba’nın bağımsızlığı gerçekleşmesi için 3 yıl geçmesi gerekiyordu. Sonunda, Küba hükümeti 20 Mayıs 1902’de göreve başladı. Bu dönemde, Platt Yasası yapıldı. Yasaya göre, ABD Küba’ya müdahale etme hakkına sahipti ve aynı zamanda Küba’da askeri üsler kurma hakkına da sahipti.
Bu üslerden biri, Amerika Birleşik Devletleri tarafından 1903 yılında Guantanamo Körfezi’nde kuruldu. Guantanamo, Karayipler’in kontrolü için hayati bir öneme sahip olan, ABD dışındaki en büyük Amerikan donanma üssüdür. Ancak, Küba’ya müdahale hakkıyla birleştirildiğinde, bağımsızlığını yeni kazanmış adanın bağımsızlığına tam anlamıyla saygı gösterilmediği anlamına geliyordu.
Bağımsızlıktan sonra, Küba’nın en büyük hazinesi şeker kamışı oldu. Küba’nın iklimi ve toprağı, şeker kamışı üretimi için mükemmel bir ortam sağlıyordu. Köylülerden şeker baronlarına kadar pek çok kişi, geçimini şeker kamışından sağlıyordu. Şeker, Küba’nın ihracatının %80’ini oluşturuyor ve üretimin çoğu ABD’ye gidiyordu. Ayrıca, Küba’nın diğer ürünleri arasında kahve, tütün ve meyveler de bulunmaktaydı. Ancak, şeker kamışı üretimi, Küba’nın ekonomik çıkarlarının en büyük kaynağıydı ve ülkede iş imkanı sağlayan büyük şirketlerin çoğu, şeker kamışı endüstrisi ile ilgiliydi.
Küba-ABD anlaşması, ABD’nin tüm şeker ihtiyacını Küba’dan karşılamasını ve bu amaçla bir kota belirlemesini içeriyordu. Bu sayede Küba, ABD’ye ihtiyaç duyduğu şeker sağlamaya başladı. Ancak yıllık şeker üretimi, ABD’nin ihtiyacını karşılayamamaya başladı. ABD’nin kimya ve ecza sanayileri için büyük miktarda şeker gerekiyordu. İspanya’ya karşı verilen bağımsızlık savaşı, ciddi bir işgücü açığına neden oldu ve Küba, kamış hasatlarında çalışacak yüz binlerce işçiye ihtiyaç duyuyordu. Böylece, Küba göçmenlerin Mekke’si haline geldi ve 120,000 Çinli işçi ile birlikte binlerce İspanyol ve hazine avcısı da ülkeye geldi.
Angel Castro
İspanya’nın Lancara kentinde doğan Angel Castro, hayatının büyük bir kısmını Küba’da geçirdi. Küba’ya İspanya adına savaşmaya gelmişti ve savaş sonrası nişanlısının başkasına aşık olduğunu öğrenince burada kalmaya karar verdi. Ülkesine karşı görevi yükümlülüğü olsa da hayatını burada kurmaya karar verdi. Küba’nın doğusuna yerleşti ve işçi olarak hayatını kazanmaya başladı. Şeker kamışı tarlalarında ve madenlerde çalıştı ve biriktirdiği paralarla hayali bir ev satın alabilmekti. Ancak onun için ve Küba halkı için özgürlük Amerika’nın iyi niyetine kalmıştı.
6 Ekim 1906’da binlerce Amerikan askeri, hiçbir uyarı olmaksızın Küba’yı işgal etti. Adanın ordusu yoktu ve savaşmadan teslim oldu. Küba’nın seçilmiş hükümeti görevden alındı ve ABD’nin bu yaptığı tamamen yasaldı. Platt Yasası gereği, ABD müdahale hakkını kullanmıştı. Ancak Kübalılar için bu, ülkelerinin gerçek özgürlüğüne ulaşmalarını engelledi. Amerika’nın müdahalesi sonrası, Küba’da iç çatışmalar ve ayaklanmalar baş gösterdi. İnsanlar seçimlerde yolsuzluklar olduğunu söylüyordu ve Küba Başkanı Estrada Palma baskı altındaydı. Ancak ordu olmadığı için halkı kontrol altına alamıyordu. Küba’nın işgali başladıktan sonra Estrada Palma çekilmeye zorlandı ve ABD, bir vali atayarak Küba’yı yeniden kontrol altına aldı. Ancak vali seçim sözü verdi ve Küba halkı, yeniden özgür olma umudunu korudu.
Amerikan ordusunun oluşmasıyla birlikte birçok Amerikalı yatırımcı da Küba’ya gelerek adanın ekonomik patlamasından paylarını almak istedi. Amerikan askeri valisi de onları destekledi ve tren yolları, bazı limanlar ve şeker sanayinin büyük bir bölümü Amerikan kontrolüne girdi. Amerikalılar, Küba’nın çoğu İspanyol kökenli doktor ve subaylardan oluşan elit kesimini kontrol ediyordu. Bu kesim, adayı yönetmek için Amerikalılara güveniyorlardı. Ancak çoğu yoksul Kübalı bağımsızlık savaşından ne kazandıklarını sorguluyordu. İspanyol göçmeni Angel Castro da Amerikan şirketlerinin en büyüğü olan United Fruit şirketinde çalıştı ve işlerini büyüterek yoksul göçmenlerden saygın bir iş adamına dönüştü. Bağlantıları sayesinde şirket yöneticisinin kızıyla tanışarak onunla evlendi.
I.Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla birlikte dünya pazar lideri olan Rusya ve Almanya’nın şekeri şeker pancarından elde etmesi, rakiplerinin elenmesi anlamına geldi ve bu durum Küba’nın dünya pazar lideri olması için avantajlı bir konuma sahip olmasını sağladı. Ancak yine de Küba’nın gerçek özgürlüğü Amerika’nın iyi niyetine bağlı kalmaya devam ediyordu.
Küba Fırsatlar Ülkesi
Savaşın etkisi, ekonomik olarak, tüm adada hissedilmişti. Şeker fiyatlarındaki artış, Amerikan yatırımcılardan İspanyol çiftlik yöneticilerine ve hatta yoksul Kübalı köylülere kadar herkesin yüzünü güldürmüştü. Ancak bu başarı, ormanlık alanların ve kahve çiftliklerinin şeker kamışı üretimi için feda edilmesiyle ortaya çıkmıştı. Böylece, Küba tek ürünlü bir ülke haline geldi. Bu dönem, Şişman İnekler Zamanı olarak adlandırıldı.
Fahiş şeker fiyatları, dünya genelinde rekabeti artırdı. Java, Filipinler, Hindistan, Porto Riko, Brezilya hep pay kapma derdindeydi. Ancak 1918’de Birinci Dünya Savaşı sona erdiğinde, durum daha da zorlaştı. Eskiden kapalı olan ticaret yolları açıldı ve dünya pazarı şekerle dolup taştı. Fiyatlar düştü ve Küba, satabileceğinden çok daha fazla şekerle karşı karşıya kaldı. Bu durum Cılız İnek dönemine girildi.
Krizin başlıca kurbanları, şeker kamışı kesicileriydi. On binlercesi Afrikalı kölelerin soyundan geliyordu ve işsiz kalmışlardı. Hükümetten yardım alma ümitleri yoktu. Çoğu işsiz Kübalı adanın ordusuna katıldı. Onlar için mevcut tek iş oydu. Ancak, yaşam koşulları iyileşmedi ve neredeyse hepsi beyaz ve İspanyol kökenli subayların yönetimi altında acı çekmeye devam ettiler.
Ekonomik olarak, Amerikan şirketleri Küba ekonomisinde hakimiyet kurmuştu ve kriz sırasında bile, Kübalıların rahat hayatlarına devam etmelerini sağlayacak kadar para akıtıyorlardı. Bu sayede, Amerikalı iş adamları ile İspanyol kökenli Kübalı ortaklar, adanın ve ekonominin kontrolünü ellerinde tutmaya devam edebildiler.
1920’lerin başlarında, Küba hala ABD’ye bağımlıydı. Ancak, bu durum artık geçerli değildi. Birinci Dünya Savaşı bittikten sonra, Amerika şekerini başka yerlerden tedarik edebiliyordu. Amerika’nın en büyük korkusu artık, yükselen komünizm tehlikesiydi.
Komünizm
İşsizlik oranı, özellikle Angel Castro’nun yaşadığı Küba’nın doğusunda arttı. İşgalci askerden mülteciye ve nihayet toprak ağasına dönüşen Angel Castro, ailesiyle birlikte zorlu bir hayat sürdürdü.
Angel Castro’nun ilk eşi Mari’den beş çocuğu oldu. Ancak 1920’lerde çift ayrıldı. 1922’den beri Angel’in aşçısı Lina ile ilişkisi vardı ve 1923’te bir kızı oldu. Onu üç oğlu takip etti: Ramon, Fidel ve Raul. Henüz aile soyadını taşımıyorlardı ve aile evine gitmeleri yasaktı. Bunun yerine babalarının yoksul işçilerin çocuklarıyla birlikte büyüdüler.
O dönemde, evli olup gayrimeşru çocuk sahibi olmak büyük bir sorundu ve boşanmaya iyi gözle bakılmıyordu. Yasal olarak da zordu. Bu nedenle Angel, karısı ve ailesiyle birlikte kaldı. Ancak, malikanesinin birkaç yüz metre ötesindeki kulübede yaşayan oğlu Fidel’i de yetiştirdi. Fidel, yıllarca babasını sadece yaşadığı toprakların ona ayıracak zamanı olmayan sahibi olarak tanıdı. Yıllarca babası tarafından tanınmadı ve Fidel çok uzun süre gayriresmi kaldı.
Küba’daki şeker krizi, 1. Dünya Savaşı’nın 1918’de sona ermesiyle başladı ve yıllarca devam etti. Kübalılar, savaş öncesinde astronomik fiyatların artık geride kaldığını anladılar ve Küba’nın şekere bağımlı olmayan bir geleceğe doğru yol alması gerektiğini fark ettiler.
1924’te Küba, başkanlık seçimlerine hazırlanıyordu ve bir adam Küba’nın kurtarıcısı olarak öne çıktı. Bu seçimler, ülkede önemli değişikliklerin yaşanacağı bir dönemin başlangıcını işaret ediyordu.
Gerardo Machado
Machado, bağımsızlık mücadelesi veren bir savaş kahramanıydı. 3 yaşındayken İspanyolların savaş esiri olmuştu. Kübalılar arasında en genç general rütbesine yükselen kişiydi. Machado, Küba’yı şeker ve ABD’nin kontrolünden kurtaracağına söz verdi. 1924 seçimlerinde kazanan Machado’nun ilk ve en hızlı projelerinden biri, ABD şirketlerinin sahip olduğu tren yollarına alternatif bir yol oluşturarak, Küba’yı baştan başa otoyollara kavuşturmak ve uzak şehirleri başkent Havana’ya bağlamaktı. Yolların ardından parlamento binasını yaptırdı ve diğer ünlü yapılar takip etti. Ancak bu paraların hepsi ABD bankalarından geliyordu.
Machado’nun liderliği altında, Küba’nın ekonomisi toparlandı ve ada Karayipler’deki diğer ülkelere örnek oldu. Amerika kıtasındaki en modern telefon ağı Küba’da yapıldı ve her şehre düşen radyo istasyonu sayısı diğer ülkelerden daha fazlaydı. Ancak Machado’nun başarısı, Küba’yı bekleyen yeni bir krizin doruk noktasındaydı. 24 Ekim 1929’da Amerikan borsası çöktü ve bu büyük bunalımın başlangıcı oldu.
1932 yılında, Büyük Bunalım’ın başlangıcından tam 3 yıl sonra, tarihin en kötü kasırgası Küba’yı vurdu. Başkan Machado, yeniden inşa etme çabalarını bizzat denetledi, ciddi hasar gören yerlere yardım gönderdi ve bir kez daha kendini Küba’nın kurtarıcısı olarak resmetti. Ancak insanların başkanlarına olan güveni azalmıştı.
1920’lerde finanse eden Amerikan bankaları, Machado’nun inşaat patlamasını finanse eden Amerikan bankaları, şimdi paralarını geri istiyorlardı. Machado borçları ödemek için bütçe kesintileri yaptı, binlerce memuru işten çıkardı ve onlar da protesto etmek için sokaklara döküldüler. İşlerini kaybetmekten korkan binlerce Kübalı da protestolara katıldı. Küba’da yine başka bir isyanın başlangıcıydı. Ancak 1906 Estrada Palma döneminin aksine, Machado’nun elinde ordu ve güçlü polis kuvvetleri vardı. Machado’nun polis kuvvetleri gösteriler sırasında bir öğrenci liderini öldürdü ve bu ölüm bir fitili ateşledi. Havanadaki üniversite öğrencilerinin ardından, Küba’nın seçkinleri de Machado’yu diktatörlük yapmakla suçladı ve rejime “tropikal faşizm” dedi.
Tam da bu dönemde, 1933’te, Angel Castro asi oğlu Fidel Castro’yu bir öğretmenle yaşaması için doğu Küba’nın en büyük şehri olan Santiago’ya gönderdi. Yaşlı Castro, bunun henüz 6 yaşındaki oğlu için iyi bir eğitimi garanti edeceğini umuyordu.
1933 yazında, Havana sokaklarında Machado karşıtı gösteriler devam ediyordu ve Miami’deki sürgündeki Kübalılar da isyanları destekliyorlardı. Onlardan biri de Profesör Grau’ydu. Rejim karşıtlarını bastırmak için Başkan Machado sıkıyönetim ilan etti ve rejim karşıtları tutuklandı ve askeri mahkemelerde yargılandı. Davaların tutanakları çavuş Fulgencio Batista tarafından tutuldu.
Batista
1901 yılında Küba’nın Banes kentinde doğan bir çavuş ve mahkeme zabıt katibi, Machado, ABD’nin himayesinde sığındı, ancak ABD ona destek vermeyi reddetti ve ülkeden ayrılması gerektiğini söyledi. 1933’te Batista, insanları ayaklanmaya çağırdı.
Batista, kendini silahlı kuvvetlerin başkanı ilan etti ve Küba’daki yeni güç dengesi içinde önemli bir konuma geldi. Ayrıca sürgündeki Grau’yu Miami’deki sürgünden geri çağırdı ve onu başkan olarak atadı. Tüm subaylar teslim olmayı reddetti. 400 tanesi Havana’daki Hotel Nacional’e sığındı. Batista’nın askerleri ateş açtığında, Amerikalı televizyoncular oradaydı. Çatışma 2 gün sürdü. Oteldeki subayların cephanesi tükendiğinde, zafer Batista tarafından kazanıldı ve tüm muhalifleri bir hamleyle yok etti.
Başkan Grau, Küba’yı parlak bir geleceğe taşımak istediğinden, büyük bir reform programı başlattı. Küba’yı dünyadaki en modern demokrasi haline getirmek istiyorlardı. 100 günde büyük reformlar gerçekleştirildi. Kadınlara oy hakkı, işçi hakları, iş gününün 8 saate düşürülmesi ve daha büyük haklar tanınması gibi reformların kalbinde işçiler vardı. Bu durum Amerikan şirketleri için büyük bir endişeye neden oldu, çünkü Küba ekonomisine hakimlerdi. ABD hükümeti için de bir sorundu, çünkü komünizm tehdidi altındaydı.
Batista, askerlerine Hotel Nacional’e ateş açmalarını emrettiğinde, Amerika müdahale etmedi. Ancak Başkan Grau yeni çalışma yasaları çıkardığında, büyükelçilikleri Batista’ya ültimatom yolladı.
Batista, devrimci yoldaşı Grau’yu feda etti, istifaya zorladı ve çoğu reformu iptal etti. Sonra bir başkasını ve bir başkasını atadı. Havana’da da Washington’da olduğu gibi, gösterinin kimin yönettiğine dair hiç kimse şüpheli değildi.
Batista’nın ordusu, Küba’da düzeni sağlamaya devam etti ve ABD’nin Küba’daki komünizm korkusu yatıştı. Çoğu Kübalı için Batista rejimi öncesindeki devrim karmaşasından daha iyiydi.
ABD hükümeti Batista’ya güven duyuyordu, ancak o Küba halkına söz verdiği reformları yapmaya devam etti. Batista, sonraki yıllarda birçok reformu geri getirdi, örneğin işçi hakları, kadınlara oy hakkı ve sekiz saatlik iş günü. Ancak Batista’nın en büyük başarısı, 1934 Mayıs’ında geldi. Ada’nın en güçlü adamı sadece yedi aydır Batista, ABD ile yeni bir anlaşma imzaladı ve Küba’ya müdahale hakkını anayasadan kaldırdı.
Küba tarihinde ilk kez özgür ve bağımsız bir ülke olduğu için Batista dönemi başlamış oldu.
